Trylogia

"Ogniem i mieczem","Potop","Pan Wołodyjowski".W swojej trylogii autor przedstawia dzieje Polski od 1648 do 1673 roku. Akcja pierwszej części toczy się w czasach powstania Chmielnickiego, druga to dzieje wojny ze Szwecją, a trzecia część opisuje początek wojny z Turcją i pierwsze zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Chocimiem. Głównymi bohaterami są postacie fikcyjne, mające jednak odległe pierwowzory historyczne o autentycznych nazwiskach: Jan Skrzetuski, Michał Wołodyjowski, Andrzej Kmicic, Onufry Zagłoba.

Fabuła każdej części oparta została na podobnym schemacie - motywie miłości z przeszkodami. Kobieta, kochana przez szlachetnego i prawego polskiego oficera dostaje się w ręce jego rywala, będącego jednocześnie zdrajcą ojczyzny. Za każdym jednak razem po wielu burzliwych perypetiach zakochani znów są razem i wszystko kończy się szczęśliwie. Trójkąty te wyglądają następująco - w Ogniem i mieczem: Skrzetuski, Helena i Bohun; w Potopie: Kmicic, Oleńka i Bogusław Radziwiłł; w Panu Wołodyjowskim: Wołodyjowski, Basia i Azja Tuhaj-bejowicz. Mimo tego powtarzalnego schematu autor potrafił na tyle go urozmaicić, ze za każdym razem sprawiał wrażenie pomysłu nowego i atrakcyjnego. Dzięki swojej plastycznej wyobraźni, szczególnie wyczulonej na urodę świata i ludzi, potrafił Sienkiewicz powołać do życia postaci, w których realność wręcz uwierzono.

Losy bohaterów w plecione zostały w dramatycznych los Rzeczpospolitej XVII wieku, co pozwoliło autorowi obok problematyki obyczajowej zając się tematem patriotyzmu i wojen wówczas toczonych. Sienkiewicz świadomie wybierał wydarzenia historyczne mające najbardziej dramatyczny charakter, by uzyskać zamierzony efekt. Oto w sytuacji niemal beznadziejnej, kiedy los ojczyzny wydaje się już przesądzony, patriotycznie nastawione szczupłe wojska polskie pokonują potężną armię wrogów. Główny bohater, który znajduje się w obozie obrońców ojczyzny okrywa się chwałą i zdobywa rękę ukochanej, a zdrajca zostaje poniżony i pokonany. W ten sposób Sienkiewicz idealizując prawdę historyczną szerzy kult bohaterskiego poświęcenia dla ojczyzny.